Integracja detalicznych usług finansowych

Usługi finansowe charakteryzują się wysokim stopniem skomplikowania i złożoności dla przeciętnego konsumenta. Konieczne wydaje się zatem wzmocnienie pozycji klienta w celu wyrównania sił uczestników gry rynkowej. Należy podkreślić, iż nadawanie szerszych praw i przywilejów konsumentom a co za tym idzie dodatkowych obowiązków instytucjom finansowym nie zawsze prowadzi jednak do podniesienia zakresu ochrony klientów. Integracja detalicznego rynku finansowego w Europie ? zawarta w Financial Services Action Plan (FSAP) ? zakłada utworzenie otwartego i bezpiecznego rynku detalicznego wraz z zapewnieniem odpowiedniej ochrony konsumentom zawierającym transakcje finansowe. Realizacja ambitnego celu opiera się między innymi na zwiększaniu efektywności i konkurencyjności pod względem oferowanych cen i produktów na rynku finansowym.

Sektor usług finansowych odgrywa kluczowe znaczenie w rozwoju ekonomicznym każdego kraju. Bez bezpiecznego i konkurencyjnego rynku finansowego nie można mówić o zrównoważonym wzroście gospodarczym, konkurencyjnym państwie. Budowa konkurencyjnego i zintegrowanego rynku finansowego w Unii Europejskiej pozwoli instytucjom finansowym na zwiększenie efektów skali i redukcji poziomu marż i prowizji. Likwidacja barier w świadczeniu transgranicznych usług finansowych umożliwi konsumentom dostęp do szerszej gamy produktów oraz bardziej innowacyjnych i konkurencyjnych usług.

Z licznych badań wynika, iż proces integracji detalicznych rynków finansowych przebiega bardzo powoli. W 2003 roku rachunek osobisty poza krajem macierzystym posiadało zaledwie 4% Europejczyków z UE-15. Wynika to z wielu przyczyn. Bankowość detaliczna w krajach UE w dalszym ciągu ma charakter krajowy. Osoby prywatne, małe przedsiębiorstwa i lokalne instytucje budżetowe przy korzystaniu z usług bankowych preferują banki krajowe, a w szczególności banki lokalne, działające w ich najbliższym otoczeniu. Wynika to głównie z uwarunkowań kulturowych mniejszej asymetrii informacyjnej w stosunkach klient ? lokalny bank i bliskości geograficznej

W perspektywie najbliższych lat, warunkiem przyspieszenia integracji detalicznych usług finansowych w Unii Europejskiej będzie w znacznym stopniu uwzględnienie poniższych kwestii przy formułowaniu nowych regulacji:

1.      Wzrost ochrony prawnej konsumentów na rynku usług finansowych powinien w pierwszym rzędzie wynikać ze wzrostu świadomości konsumentów w zakresie przysługujących im praw. Stąd też kluczową sprawą wydaje się edukacja konsumentów przez związki konsumenckie, rządy jak i same instytucje bankowe.

Wysoka świadomość konsumentów w zakresie przysługujących im praw na rynku jest podstawą rozwoju transgranicznych detalicznych usług finansowych. W przeciwnym przypadku, jakiekolwiek regulacje i rozwiązania prawne ustanawiane przez regulatorów nie spełnią do końca zakładanych celów. Stąd też istnieje zapotrzebowanie na skoncentrowanie środków finansowych na edukację konsumencką. Stroną inicjującą powinny być nie tylko władze państwowe, organizacje pozarządowe i związki konsumenckie ale także instytucje finansowe, które powinny włączyć aspekt edukacji klientów do swoich strategii marketingowych. Efektem działań edukacyjnych będą świadomi konsumenci dokonujący racjonalnych zakupów usług finansowych.

Wydaje się, że być może wyższy poziom świadomości klientów finansowych na etapie wprowadzania propozycji legislacyjnych zawartych w FSAP nie wymagałby tak intensywnej regulacji rynku, co wpłynęłoby na wyższą elastyczność rynku detalicznego i większą łatwość świadczenia usług.

2.      Poszerzanie ochrony prawnej konsumentów na rynku usług finansowych powinno iść w kierunku niwelowania asymetrii informacji pomiędzy stronami rynku ? czyli pomiędzy konsumentami a instytucjami finansowymi ? a nie ingerencji w mechanizm cenowy.

Odpowiednia ilość informacji o produkcie finansowym pozwala na dokonanie świadomego zakupu przez konsumenta. Niwelowana jest tym samym różnica zasobu informacji jakim dysponuje instytucja finansowa i przeciętny konsument. Należy jednak podkreślić, iż zasób informacji jaki jest przekazywany konsumentowi musi być w odpowiedni sposób dawkowany. Mianowicie w zależności od rodzaju oferowanej usługi, informacja powinna być w odpowiedni sposób dostosowana do stopnia skomplikowania usługi. W wielu przypadkach zbyt duża ilość informacji przekazywana konsumentowi zakupującemu stosunkowo prostą usługę finansową powoduje rozproszenie uwagi klienta, przez co nie zwraca on na uwagi na najważniejsze rzeczy dotyczące usługi a skupia się na drobnych ? często nieistotnych z punktu widzenia przeciętnego konsumenta ? informacjach. Dużo, nie zawsze oznacza lepiej. Regulatorzy powinni kłaść nacisk przede wszystkim na jakość informacji a nie na jej ilość.

Budowa detalicznego rynku usług finansowych w Europie, którego celem jest między innymi zdynamizowanie rynku transgranicznych usług detalicznych, opiera się także o regulacje, które w istotny sposób ingerują w mechanizm cenowy rynku. Taka sytuacja ma miejsce na przykład w założeniach budowy jednolitego rynku płatności. W założeniach wspólnego obszaru płatniczego przyjmuje się między innymi, iż prowizje za przelewy transgraniczne powinny stopniowo zmniejszać się aż do poziomu prowizji pobieranych za przelewy krajowe[2]. W efekcie, w niektórych krajach ceny przelewów krajowych wzrosły, jak miało to miejsce w Grecji lub nie przestrzegano zaleceń Komisji. Jak wynika z badań, główną barierą zakupu transgranicznych usług finansowych nie są wcale ceny usług lecz bariera językowa i trudności w uzyskaniu informacji.

Nie można pomijać kwestii, że wysoka regulacja rynku detalicznych usług finansowych w Europie przełoży się najprawdopodobniej na wzrost obciążeń dla instytucji finansowych. Jest wielce prawdopodobne, iż koszty dostosowania do nowych regulacji zostaną po części przerzucone przez pośredników finansowych na konsumentów. W efekcie, koszty usług transgranicznych zamiast stać się tańsze i łatwo dostępne ? zdrożeją, co w istotny sposób ograniczyłoby lub nawet zahamowałoby rozwój rynku transgranicznych usług. Stąd też, kluczowe jest zachowanie odpowiedniego balansu przy wprowadzeniu nowych regulacji w aspekcie bilansu kosztów i korzyści dla instytucji finansowych i konsumentów.

3.      Gwarancją ochrony praw konsumentów na rynku detalicznych usług finansowych jest konkurencyjny rynek w wymiarze transgranicznym.

Gwarancją rozwoju zintegrowanego detalicznego rynku finansowego i ochrony praw konsumentów na rynku finansowym jest silna konkurencja w sektorze. W efekcie presji konkurencyjnej należy oczekiwać spadku opłat i prowizji oraz wysokości oprocentowania produktów dla klientów detalicznych.

Kluczową sprawę w podnoszeniu konkurencji w sektorze ogrywają fuzje i przejęcia ale przede wszystkim w wymiarze transgranicznym. Fuzje i przejęcia na rynku krajowym nie sprzyjają bezpośrednio zwiększeniu ochrony prawnej konsumentów, gdyż prowadzą w pierwszym rzędzie do wzrostu koncentracji w narodowym sektorze finansowym i zwiększeniu nierównowagi sił pomiędzy konsumentami a instytucjami finansowymi.

4.      Zapewnienie taniego, prostego i łatwo dostępnego systemu rozpatrywania sporów pomiędzy konsumentami a instytucjami finansowymi przy świadczeniu transgranicznych usług finansowych.

Z punktu widzenia przeciętnego konsumenta, transgraniczne usługi finansowe charakteryzują się wysokim stopniem niepewności. W celu wyeliminowania obaw konsumentów istotne jest zagwarantowanie odpowiedniego poziomu ochrony klientom zakupującym usługi poza krajem macierzystym. Kluczową sprawę w tej kwestii odgrywa także prawo konsumenta do dochodzenia swoich praw i zadośćuczynienia w przypadku kwestii spornych lub niezadowolenia z jakości świadczonych usług przez instytucje finansowe działające w innym kraju członkowskim. Efektem prac Komisji Europejskiej w zakresie stworzenia systemu rozwiązywania sporów konsumentów z instytucjami finansowymi było powołanie pozasądowego organu rozpatrującego skargi konsumentów ? FIN-NET, skupiającego instytucje z krajów członkowskich (obecnie 41).

Pozytywnym aspektem podnoszenia ochrony prawnej konsumentów w Polsce jest powstanie i rozwój sądownictwa polubownego. Banki ? za pośrednictwem Związku Banków Polskich stworzyły instytucję Bankowego Arbitrażu Konsumenckiego jako pozasądowego organu rozjemczego, który szybciej i taniej oraz w sposób odformalizowany rozstrzyga spory między konsumentami i bankami, a przy tym skorzystanie z tej instytucji nie zamyka konsumentom drogi do dochodzenia roszczeń na drodze sądowej w dwuinstancyjnym postępowaniu Również zgodnie z zarządzeniem Rzecznika Ubezpieczonych w kwietniu 2004 roku rozpoczął działalność Sąd Polubowny przy Rzeczniku Ubezpieczonych.

****

Warunkiem koniecznym rozwoju transgranicznych detalicznych usług finansowych w Unii Europejskiej jest zapewnienie konsumentom bezpieczeństwa przy realizowaniu transakcji finansowych. Dopiero w sytuacji, gdy klient będzie miał pewność, iż zakupując usługę finansową poza krajem macierzystym, ma zagwarantowany poziom ochrony przynajmniej identyczny jak w kraju narodowym, wówczas będzie można myśleć o rozwoju jednolitego rynku detalicznego. Dlatego też istotne jest jak najszybsze zunifikowanie zasad ochrony konsumentów w poszczególnych krajach członkowskich. W przeciwnym wypadku, niski poziom wiedzy i świadomości konsumentów może rodzić obawy, iż zawierając transakcje finansowe w innym kraju Wspólnoty nie posiadają oni odpowiedniego zabezpieczenia swoich praw, co wpłynie negatywnie na rozwój rynku.